معاونت غذا و دارو

 به گزارش روابط عمومی معاونت غذا و داروی اهواز، دکتر حسین کاملی، کارشناس اداره فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و داروی اهواز، در مقاله خود به بررسی عمیق ظرفیت و چالش‌های گیاهان دارویی در مسیر توسعه پایدار ایران پرداخته است. ایران با برخورداری از بیش از ۲۳۰۰ گونه گیاه دارویی، به حق یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر تنوع زیستی گیاهی محسوب می‌شود. این گنجینه طبیعی، که قرن‌هاست در فرهنگ و طب سنتی ما ریشه دارد، امروزه با چالش‌های جدی مواجه است؛ چالش‌هایی که از برداشت‌های غیراصولی و بی‌رویه، به‌ویژه در سال‌های اخیر، نشأت می‌گیرد و آینده این منابع ارزشمند را به خطر انداخته است. متأسفانه، برداشت بی‌رویه و غیراصولی گیاهان دارویی پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال داشته است. این اقدامات نه تنها تنوع زیستی را به شدت تهدید می‌کند، بلکه به کاهش چشمگیر جمعیت گونه‌های بومی منجر شده و برخی از آنها را در آستانه انقراض قرار داده است. رویشگاه‌های طبیعی در ایران، که به منزله بانک‌های ژنتیکی ارزشمند به شمار می‌روند، ظرفیت تبدیل شدن به مراکز تولید صنعتی گیاهان دارویی را دارند. با این حال، بهره‌برداری نادرست و فقدان نظارت مستمر، به همراه آموزش ناکافی بهره‌برداران، به تخریب شدید پوشش گیاهی و فرسایش ژنتیکی بسیاری از گونه‌ها، به خصوص در مناطق کوهستانی، انجامیده است. این وضعیت، شکنندگی برخی گونه‌ها را تا مرز انقراض سوق داده است. گیاهان دارویی، به عنوان یکی از بزرگترین و ارزشمندترین منابع الهی، نقشی بی‌بدیل در تأمین سلامت، درمان بیماری‌ها و ارتقاء اقتصاد جوامع محلی ایفا می‌کنند. در صورت مدیریت اصولی، این ذخایر طبیعی می‌توانند منبعی پایدار برای تولید دارو، غذا و حتی صادرات باشند. کشور ما با اقلیم متنوع و شرایط جغرافیایی منحصر به فرد، یکی از خاستگاه‌های اصلی رشد و پراکنش گونه‌های گیاهی دارویی و معطر در منطقه به شمار می‌رود. اقتصاد متکی بر درآمدهای نفتی ایران، همواره در برابر نوسانات سیاسی و اقتصادی آسیب‌پذیر بوده است. یکی از راهکارهای مقابله با این چالش، توسعه تولیداتی است که علاوه بر بهبود وضعیت اقتصاد داخلی، به افزایش صادرات غیرنفتی نیز منجر شوند. در این میان، گیاهان دارویی به دلیل ارزش دارویی، تقاضای بالای بازار جهانی و امکان فرآوری گسترده، از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش اقتصادی برخوردارند. بر اساس گزارش سازمان خواربار جهانی، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که در حال حاضر حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در سال است، در سال‌های آینده میلادی به ارقام تریلیون دلاری خواهد رسید. این در حالی است که ایران، با وجود برخورداری از شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به مراتب بهتر از بسیاری از کشورهای اروپایی، در حال حاضر سهم بسیار پایینی از این بازار جهانی را به خود اختصاص داده است. خوشبختانه، با روی آوردن دنیا، به ویژه کشورهای پیشرفته، به استفاده از فرآورده‌های گیاهی و مصرف روزافزون آن در صنایع داروسازی، غذایی و آرایشی بهداشتی، و با توجه به تنوع آب و هوایی کشور و امکان رویش اکثر گیاهان در آن، فرصتی طلایی برای ایران فراهم شده است تا با بهترین نحو ممکن از این پتانسیل بهره‌برداری کرده و حضور خود را در بازارهای جهانی افزایش دهد. تأکید سازمان بهداشت جهانی بر جایگزینی تدریجی مواد طبیعی به جای مواد شیمیایی نیز، کشورهای مختلف جهان را به سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی ترغیب کرده است. وجود استعدادهای بالقوه عظیم ملی و نیز فرهنگ غنی استفاده از گیاهان دارویی در کشور، و جایگاه بی‌بدیل این صنعت در توسعه اقتصادی، زیست‌محیطی و اشتغال‌زایی، به حدی است که می‌توان امروزه روند تعمیق و احیای آن را، به ویژه در جهت افزایش صادرات غیرنفتی، به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی توسعه اقتصاد ملی در کشور مد نظر قرار داد. اگر به این مقوله به صورت یک ضرورت ملی و در چارچوب یک برنامه مشخص و با نگرش سیستماتیک و جامع‌نگرانه عنایت شود، می‌تواند علاوه بر دستیابی به مدیریت توسعه پایدار در این بخش، به خودکفایی دارویی، بهداشت عمومی، اشتغال‌زایی، امنیت غذایی و حفظ ذخایر ژنتیکی در عرصه ملی و جهانی کمک کرده و به عنوان یک منبع درآمد ارزی پایدار برای کشور نقش‌آفرینی کند. بنابراین، سرمایه‌گذاری در این زمینه نه تنها سودآوری کلانی به همراه خواهد داشت، بلکه زمان کوتاه بازدهی محصول نیز توجیه اقتصادی آن را تقویت می‌کند.